"Aydınlıklar Yüzyılı": XVIII. yüzyıl deyince akla gelen bu; "Aydınlıklar" deyince de başta bilimin ve aklın egemenliği geliyor. Ne var ki XVIII. yüzyıl bu nitelikleriyle Avrupalıdır. Gerçekten o yüzyıldadır ki Avrupa'da bilimsel gelişme pek büyük boyutlar kazanır; sanayi devrimi uç verir ve modern teknik çağ başlar. Düşüncenin akla ve bilime dayanarak eski düzene yani feodaliteye ve onun değerlerine başta da dine silahlarını -amansızca- doğrultup saldırıya geçişi de bu yüzyılda ve Avrupa'da olur.
"Aydınlıklar" Avrupa'sını arkasından çekip götüren de başta İngiltere ile Fransa'dır.
Belki yalnız Doğu'dur bunun dışında kalan.
Ne bilimsel bir uyanış ne aklın egemenliği; XVIII. yüzyıl Doğu bakımından yitirilmiş bir yüzyıldır; öyle olduğu için de sonraki yüzyılları acılar içinde yaşayacaktır Doğu yaşıyor da. Ama XVIII. yüzyıl "Aydınlanma"sını Avrupa yarattığı ve yaşadığı içindir ki dünyanın başka kıtalarındaki gelişmeleri de o belirleyecektir. Bu bakımdan XVIII. yüzyıl Avrupa'sını bilmek ondan sonraki gelişmelerin de anahtarlarını verir bize; böylesine bir "kilit" yüzyıldır o yüzyıl Avrupa'da. Aydınlanma hareketini -gecikerek de olsa- yaşayan bir toplumun insanları olarak o yüzyıl en başta bizler için öğretici olsa gerek.
Okuyunuz göreceksiniz...