Etrafı 5000 metre uzunluğundaki surlarla çevrili bu-lunan Diyarbakır, tarihin her döneminde bilimde, sa-natta edebiyatta ve kültürde birçok şahsiyetin yetiştiği muhkem bir şehirdir.
Diyarbakır'ın ilk yerleşim yeri olan İçkale'deki Vi-rantepe'de bulunan Artuklu saraylarında, Artuklu hü-kümdarı Melik Salih Mahmut (1200-1222) döneminde Ebu'l-İz adındaki bilginin yaptığı söz ve saz alemlerin-de hizmet eden, saz çalan makine adamlar, kullanılan otomatik kaplar, fıskiyeler, ağzından şarap dökülen tavus kuşları, su terazileri o günkü kültür ve medeni-yet düzeyinin Diyarbakır'da hangi seviyede olduğunun bir göstergesidir.
Diyarbakır'ın Ergani içerisinde dünyaya gelen Ak-koyunlu hükümdarı Uzun Hasan ve döneminin mate-matikçisi Mahmud can, edip ve bilgin Kadı Mesihüd-din İsa Sâvcı, Ali Kuşçu, İdris-i Bitlisi ve Kitab-ı Diyarba-kıriyya yazarı Tahranlı Ebubekir, Akkoyunlu döneminin Diyarbakır'a bıraktığı en önemli izlerdir.
İstanbul'daki Sultanahmet Camii'nin eşsiz yazılarını yazan Kasım Gubâri, büyük bir kahraman, âlim, şair ve sanatkar Çeteci Abdullah Paşa, "Mir'at ül-İber" adlı umumi tarihi yazan Said Paşa ve bu değerli şahsın oğ-lu, Türk nesrini en iyi şekilde kullanan, Batarya ile Ateş ve Fırâk-ı Irak'ın yazarı Süleyman Nazif, 20 bin ciltlik kütüphane armağan eden Ali Emiri Efendi, Atatürk'ün "Benim fikirlerimin babası" dediği, Türkiye'de sosyolo-jinin kurucusu büyük mütefekkir Ziya Gökalp bu şehir-de yetişmiş değerli şahsiyetlerdir.
Elinizdeki kitap, yirmi yıllık bir çalışmanın sonucu olarak pek çok medeniyete ev sahipliği yapmış Diyar-bakır şehrinin tarihine bir nebze de olsa ışık tutmaktadır.