19. asrın sonlarında (1890) Sır Derya boylarında Kırgız bozkırlarında dünyaya gelen Mustafa Çokayoğlu hemen hemen bu son asrın son çeyreğinde ünlenen büyük Türk birlikçi Türk münevver ve dava adamlarından biridir.
Soyu Harzemlere kadar uzanan fakat Türk medeniyetinin uzun suskunluğu geçip ardından Rus esaretine düşen bugünkü Kazakistan toprakları içinde bulunan Akmescit'ten çıkıp uzun ve meşakkatli Türkistan davasını omuzlayıp o dava ile ölen Mustafa Çokay Bey'in siyasi ve şahsi hayatı da belki pek az faniye nasip olacak çok geniş ve ilginç bir entellektüel muhite sahip olması da o kadar dikkate şayandır. Türkistan milli mücadelesi için yola çıktıktan kısa bir süre sonra için de yaşadığı zamanın ve gelecek zamanlara damgasını vurmakla ünlü Kazan Türk'ün Sultan Galiyev'le birlikte ilk olarak Türk birlikçi "Türkistan Birleştiği" (Türkistan Birliği) adlı teşkilatı kurduktan sonra tıpkı Sultan Galiyev gibi mazlum müslüman milletler başta olmak üzere Kafkas halklarının tamamı Gürcüler Osetinler Kabardinler Polonyalılar ve Ukraynalıların ölene kadar tek müdafi olur.