Kemal Ümmi XV.yüzyılda yaşamış bir mutasavvıf şair olarak Türk Edebiyatına katkıları olan bir simadır. Eserleriyle Ahmed Yesevî ile başlatabileceğimiz Dînî-Tasavvufî Türk Edebiyatı'nın bu yüzyıldaki önemli bir temsilcisidir. Fakat hayatı ve eserleri üzerinde bugüne kadar yeterince durulmamıştır.
Yüzyıllar içerisinde çok okunduğu bu yüzden fazlaca istinsah edildiği anlaşılan Divan'ının halen günümüzde bizim tesbit edebildiğimiz kadarıyla 40'a yakın nüshası vardır ve bunların bir kısmı günümüze kadar çok fazla farklılığa uğramadan gelebilmiştir. Daha doğrusu gelenek onun özellikle Divan'ını günümüze kadar büyük bir hassasiyetle taşımış bununla da kalmayarak onun hatırasını hem yazılı hem de sözlü kaynaklara yansıyan menkıbelerle gelecek nesillere miras olarak bırakmıştır.
Biz bu çalışmamızda Kemâl Ümmî'nin Divan'ını ele alarak eserin Türk Edebiyatına ve Anadolu'daki tasavvuf cereyanına bir başka simanın penceresinden bir projektör tutmayı amaçladık.
"Kemâl Ümmî Dîvânı İnceleme-Metin" adını verdiğimiz bu çalışmamız dört bölümden oluşmaktadır:
Birinci Bölüm'de Kemâl Ümmî'nin hayatı mevcut menkabevî ve tarihî kaynaklara göre ele alınarak işlenmiştir. İkinci Bölüm'de eserleri ve özellikle Dîvân"ı Dîvân'ın nüsha tavsifleri ile sanatı üzerinde durulmuştur. Üçüncü Bölüm'de çalışmanın ağırlıklı yönünü teşkil eden Divan'daki Dini ve Tasavvufi unsurların tahliline yer verilmiştir. Tahlilde beyit sayısı bakımından oldukça hacimli olan divanın Din ve Tasavvuf'la sınırlandırılması çalışmanın bu yönde derinleştirilmesi açısından tercih edilmiştir. Dördüncü Bölüm'de ise Divan'ın Tenkitli Metin kısmı yer almaktadır. Bu metin MC (923/1517) MK1 (928/1522) BU1 (XVI. yy) MCON1 (963/1556) FB (1095/1684) gibi eski tarihli sağlam nüshalarla birlikte diğer nüshalardan (AÖ HM AE1 AE2 İÜ1 TS DŞ) da gerektiğinde faydalanılmak suretiyle oluşturulmuş tercihlerde muhteva ile birlikte vezin şairin kelime hazinesi gibi hususlar da göz önünde bulundurularak tesbit ve tamir yoluyla ortaya konulmuş farklılıklar sayfa altındaki dipnotlarda gösterilmiştir. Böylece başka araştırmacılara tercihlerden doğabilecek hataların düzeltilebilmesi ile birlikte yüzyıllar içerisinde ve istinsah bölgeleri arasındaki tercih farklarını da takip edebilme imkanı verilmiştir.
Bu çalışmanın birinci basımı Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Halk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları arasında çıkmıştı. Elinizdeki ikinci basımın İstanbul Gelişim Üniversitesi (İGÜ) Yayınları tarafından yayımlanmasından dolayı başta İGÜ Mütevelli Heyet Başkanı Sayın Abdulkadir GAYRETLİ olmak üzere Rektör Prof. Dr. Burhan AYKAÇ şahsında İGÜ Rektörlüğü'ne teşekkür ediyorum.
Dr. Öğr. Üyesi Hayati YAVUZER