Osmanlı Maliyesinde Modern Bir İç Borçlanma Örneği Olarak
ESHAM UYGULAMASI
H.Veli Aydın

18. yüzyıl Osmanlı tarihinin önemli dönemlerden birini teşkil etmektedir. Bu yüzyıl imparatorlukta yaşanan değişim ve dönüşüm sürecinde önemli bir kırılma noktasını temsil eder. Bu dönemde geleneksel kurumlardan ve anlayıştan yeni düzene (Nizam-ı Cedid) geçişi temsil eden önemli adımlar atılmış bir nevi Tanzimat dönemine geçişin kurumsal ve düşünsel alt yapısı hazırlanmıştır.

Bu yüzyılda Osmanlı Devleti yöneticileri ve bürokrasisi Rusya ve Avrupalı rakipleri karşısında aleyhlerine gelişen dengeyi değiştirmek devletin devamını sağlamak için önemli bir düşünsel dönüşüm içine girmişler ve bu yönde bir dizi önlemler geliştirmeye çalışmışlardı. Bu düşünsel değişim ve çabanın en önemli örneklerinden birisi 19. yüzyılda girişilecek siyasi ve askeri reformların ekonomik alt yapısını oluşturan yeni mali politikalardır. Bu yeni mali politikalar sonucunda 1775 yılında Osmanlı maliyesi iltizam ve malikane sisteminin bir bileşkesini temsil eden esham uygulamasını geliştirdi. Eski mali politikaları yeni düzene uyarlayan ve dönemine göre oldukça modern bir iç borçlanma örneği olan esham uygulaması kısa vadede Osmanlı yöneticilerinin ihtiyaç duyduğu mali desteği sağladı ve yapılan reformların mali alt yapısını oluşturdu. Esham uygulaması aynı zamanda Osmanlı İmparatorluğu'nda kâğıt para ve borsa işlemleri için bir alt yapının gelişmesine öncülük etti.

Prof. Dr. H. Veli Aydın'ın çalışması esham uygulamasının nasıl başladığını yarattığı mali kaynağı kısa ve uzun dönemlerdeki etkileri kimlerin esham aldığını esham alıcılarının sosyal durum ve konumlarını arşiv çalışmalarının sağladığı bilgi temelinde inceliyor. Esham uygulamasıyla ilgili tek monografi olan çalışma belgelerin ışığında Osmanlı maliyesinde başlayan dönüşüm dönemini toplumsal bileşenleriyle birlikte anlamak isteyenler için vazgeçilmez bir kaynak.