Toplumsal hayattaki ve tabii çevremizdeki değişim olguları birer realitedir; yaratılışın/fıtriliğin bir sonucudur. Bu anlamda insan ile tabii çevresi arasında tamamlayıcı bir ilişki söz konusudur. Yani insansız bir tabii çevre ve tabii çevresiz bir insan düşünemeyiz. Mesela insan ürünü olmayan tabii bir deprem hem başka tabii değişimlere hem de toplumsal değişimlere sebep olabilmektedir. Benzer şekilde insan ürünü olan teknolojik gelişmeler de hem göç veya şehirleşme gibi başka sosyal değişimlere; hem de çevreyi ıslah etme ya da kirletme gibi tabii değişimlere sebebiyet verebilmektedir. Netice itibariyle başka bir toplumsal ve tabii çevre ile karşılaşan insanın hayata; siyasete ekonomiye aileye eğitime hastalıklara tedavilere kutsal kitaplara... kısaca her şeye dair bakış açısı da; yorumlama anlayışı da değişmektedir. Bu değişimler genellikle kendiliğinden yani doğal akışı içerisinde oluştuğu için onları kötü olarak nitelendirmemekteyiz. Bu tür değişimler neticesinde karşımıza çıkan yeni toplumsal ve tabii çevremize bir şekilde uyum sağlamayı başarabilmekteyiz. Bu uyum kabiliyetimiz bize insanla insan ve insanla tabii çevre arasında; kısaca evrendeki canlı-cansız tüm varlıklar arasında tevhidî (tamamlayıcı) bir ilişki olduğunu göstermektedir. Elinizdeki bu çalışma söz konusu tevhidî (tamamlayıcı) ilişkiyi Kur'an yorumları açısından bize göstermeye çalışmaktadır. Çalışma neticesinde ulaşılan kanaat odur ki toplumsal değişimler karşısında sergilenen Kur'an'a bakış açıları en temelde literal/lafzî ve kültürel/örfî olarak ikiye indirilebilmekte; bu ikisi arasında da esasında tevhidî (tamamlayıcı) bir ilişki görülmektedir. Bu ilişkiyi (tamamlayıcı niteliği) görmek tüm mahlûkatı tevhit ilkesinde birleştirmeyi sağlamakta; bu ilişkiyi görememek ise ayrışmaya tefrikaya ve dağılmaya sebep olmaktadır. Türk-İslam dünyasının düşüşü insanlığın düşüşüne sebep olmuştur dediğimizde bu düşüşü yükselişe geçirecek ilk nokta da Kur'an'ın literal/lafzî okunuşu ile kültürel/örfî okunuşu arasındaki tevhidî (tamamlayıcı) ilişkiyi fark edebilmek olacaktır. Elinizdeki çalışmanın bu tevhidî (tamamlayıcı) ilişkiyi fark etmenize önemli katkılar sunacağına inanmaktayız.