Oryantalizm
"Batı'nın Doğu'ya ilgisi ne zaman başladı?" diye soracak olsak herhalde başlangıca dair en canlı tasvirleri Endülüs'te buluruz. Örneğin 900'lü yılların Kurtuba'sına akın eden Hıristiyan gençlerin Arapçaya İslâm kültürüne ve Arap geleneklerine olan hayranlığı öyle derecelere ulaşmıştı ki dönemin kilise kaynakları "gençlerin bozulduğundan" ve kendi kültürlerini yitirerek Müslümanlar karşısında asimile olduklarından dert yanıyordu.
Sonraki yüzyıllar boyunca Doğu'ya Batı ilgisi hem savaşların getirdiği gerilimlerin hem de aynı oranda artarak ilerleyen bir merakın eşliğinde gelişti. Merak evresinden sonra ise yakından tanıma ve tanımlama; nihayet meydana getirilen birikimi Doğu'nun yeraltı ve yer üstü zenginliklerini yağmalamak için sonuna kadar kullanma merhaleleri geldi.
"Doğu-Bilim" anlamında kullanılan oryantalizmin bugün zihinlerimizde hep sömürgecilikle kibirle ve Doğu'nun her açıdan istismarıyla özdeş hale gelmesinin esas sebebi budur.
Derin Tarih olarak kapsamlı bir oryantalizm dosyasıyla karşınıza çıkarken çok önemsediğimiz ve hepimizi de yakından ilgilendirdiğine inandığımız bazı sorulara özellikle cevap bulmaya çalıştık:
• Oryantalizm çalışmaları Doğu'yu ve Doğu insanını gerçekten anlayabildi mi?
• Oryantalistlerin hepsi kendi dinî ve kültürel ajandasının peşinden mi koştu? Aralarında iyi niyetliler ve samimi biçimde Doğu'yu "olduğu gibi" anlamaya çalışanlar yok muydu?
• Oryantalistlerin yüzyıllar içinde oluşturduğu birikim Müslüman dünyaya hangi yönlerden tesir etti?
• Müslümanlar oryantalistlerden ne öğrendi?
• Batılı seyyahların gördüklerini kayda geçirirken bilgi eksiklerinden ve önyargılarından dolayı düştüğü hatalar nelere mal oldu?
• Bilhassa İslâmî ilimler sahasında yapılan çalışmalar tarih boyunca akla bile gelmeyen nice tartışmanın fitilini ateşlerken İslâm dünyası bu durumdan nasıl etkilendi?
• Oryantalist ressamların Doğu'yu resmederken çizdikleri çerçeve Batılı zihinlerde hangi imajları doğurdu?
• Oryantalizm sadece emperyalizmin ileri karakolu olarak mı işlev gördü? Bu noktada kim kimi yönlendirdi?
• Meşhur oryantalistler kimlerdi hangi alanda neler yaptılar ve insanlığın hafızasında hangi izleri bıraktılar?
Dosyamızı okudukça eminiz bunlar gibi onlarca önemli sorunun daha cevaplarını bulacaksınız. Belki de kendiniz başka sorular sorarak cevaplarını aramaya koyulacaksınız. Her hâlükârda yıllarca başvuru kaynağı olarak kullanılacak kalıcı bir eser vücuda getirdiğimize inanıyoruz. Emek veren bütün yazarlarımıza ve hocalarımıza teşekkürlerimizi sunuyoruz. Yeni özel sayımızda buluşmak üzere hayırla kalınız...
NELER VAR?
Doğu ile Batı'nın kıvılcımlı geriliminden ABD'nin kurumsal ve operasyonel projelerine oryantalizmin tarihî serüvenini Prof. Dr. Yücel Bulut ile konuştuk.
Dünyanın ekseni Batı'ya kayarken Thierry Hentsch'in Hayali Doğu kitabından Osmanlı'yı seyrettik.
Oryantalistlerin kabul ettirdikleri bir kurgu olan oryantalizmi Prof. Dr. İsmail Kara'dan okuduk
Meşhur oryantalistlerden Edward Said'in entelektüel hayatını Doç. Dr. Joseph Massad kaleme aldı.
Napolyon'un işgal ettiği Mısır'a beraberinde getirdiği ve burada bilimsel araştırmalar yaptırdığı işgal komitesini Prof. Dr. Süleyman Kızıltoprak satırlara taşıdı.
Batı'nın ötekisi olan Şark dünyasının Batılılarca anlaşılması için bu "bilinmeyen topraklara" yolculuk yapan seyyahları Doç. Dr. Remzi Avcı ile birlikte inceledik.
Oryantalistlerin Kur'ân'ı tetkik ve tahrif mesaisini Ar. Gör. Necmettin Salih Ekiz'den okuduk.
Doç. Dr. Fatma Kızıl ile oryantalist hadis çalışmalarına ve İslâm dünyasındaki akislerine göz attık.
Alman oryantalistlerin kelâm ve İslâm felsefesine tesirlerini Prof. Dr. Özcan Taşcı tasavvuf araştırmalarına tesirlerini ise Prof. Dr. Ömer Yılmaz kaleme aldı.
Müsteşrikler kongrelerinden Diyanet İslâm Ansiklopedisi'ne oryantalizmin Türk tarih yazımına etkilerini Prof. Dr. Mehmet İpşirli ile konuştuk.
Dr. Ahmet Demirhan "Türk düşüncesinde Şarkiyatçı eleştiriyi nerede aramalı?" sorusuna cevap verdi.
Araştırmacı-Yazar Mohamed el Metmari ile egzotik Doğu'nun resmedildiği oryantalist tablolara göz attık.
Feyza Betül Aydın "Haremi Pazarlamak" ve "Bugs Bunny oryantalist miydi?" yazılarıyla oryantalizmin merak uyandıran konularına değindi.
Engin Özendes "Batı'nın hayalî Doğu'su fotoğraf karelerine nasıl yansıdı?" sorusuna fotoğraflarla cevap verdi.
Türk edebiyatındaki oryantalist etkiyi Dr. Sacide Nur Akkaya değerlendirdi.
Tarihçi-Yazar Muharrem Varol ile Üsküdar Rifâî Âsitânesi'ne oryantalist perspektifinden baktık.
İngiliz Doğu Hindistan Şirketi'ne çalışan yerli ressamları Munise Şimşek kaleme aldı.
İslâm'ın Serüveni başlıklı eserin yazarı Marshall Hodgson'un perspektifinden oryantalizmin çehrelerini Prof. Steve Tamari'den okuduk.
Klasik oryantalizmin önemli ve ılımlı bir temsilcisi olan W. Montgomery Watt'ın İslâm düşünce tarihi okumasını Prof. Dr. Osman Demir kaleme aldı.
Doç. Dr. Abdulkadir Macit ile İslâm âleminin ilk ve son şarkiyatçısı Muhammed Hamidullah'ı konuştuk.
İdeolojik oryantalist paradigmayı ve Goethe'nin kozmopolit oryantalizmini Dr. Serdar Aslan satırlara taşıdı.
İngiliz oryantalizminin babası Sir William Jones ve Bengal Asya Cemiyeti'ndeki faaliyetlerini Öğr. Gör. Deniz Çıkılı yazdı.
British Museum'un sömürgecilik çağı koleksiyonlarına Zirrar Ali ile göz attık.
Şarkiyatçı projenin mikrokozmosu olan Fransız şarkiyatçıları Prof. Wael B. Hallaq'ın kaleminden okuduk.
Avrupa'yı baştan sona etkisi altına alan ve oryantalizmin de kaynağını oluşturan Türk modasını Prof. Dr. Gülgün Yılmaz kaleme aldı.
Son olarak Prof. Dr. Birgül Koçak Oksev bir asır boyunca oryantalizmin seyrini belirleyen Uluslararası Oryantalistler Kongreleri'ni inceledi.
BAŞKA NELER VAR?
John Frederick Lewis'in Şifa İçin Dua isimli tablosu bütün Derin Tarih okurlarına poster olarak armağan ediliyor.
Tarih Okuyan Şaşırmaz