Çok iyi bir atlı sipahi olan, iyi silah kullanan şair ruhlu Cezmi'nin serüveni Sokollu Mehmet Paşa döneminde İstanbul'da başlar. Ardından Azerbaycan ve İran'da bulur kendini Cezmi. Son olarak da Tebriz Sarayı'nda türlü entrikaların içinde. Kılık değiştirerek vatanına geri dönerken başından türlü maceralar geçmiş, ölümlerden dönmüş, cinayetlere şahit olmuş, saray entrikalarının içinde bulunmuştur.  

Türk edebiyatının ilk tarihî romanı olma özelliğini taşıyan "Cezmi"yi, büyük vatan şairi Namık Kemal, Midilli'deyken kaleme almıştır.  Bu eserde, Namık Kemal'in diğer eserlerinde olduğu gibi, İslam birliği düşüncesine atıfları oldukça göze çarpmakta ve vatan, millet aşkı da Cezmi'nin şahsında işlenmektedir.