Bu çalışma 1995 yılında İstanbul Üniversitesinde savunmuş olduğumuz doktora tezinin kısmen yenilenmiş biçimidir.
Uluslararası siyasal antlaşmalarda siyasal değişim süreçleri ölçüsünde bir süreklilik mevcut değildir. Diğer bir deyişle uluslararası siyasal ilişkiler daima bir elastikiyat içindedir. Çünkü bu ilişkiler her zaman aynı düzeyde bir devamlılık arzetmezler.
Bunun karşısında süreklilik gösteren bir defa verildiği yahut icra edildiği zaman değiştirilemeyen antlaşmalar ekonomik ve ticari antlaşmalardır. Bu tip antlaşmalar devletlerin yapılarına göre bir taraf aleyhine olmak üzere daima değişim arzeder. Buna en iyi örnek Osmanlı Devletinin Avrupa devletleriyle yaptığı ekonomik ve ticari antlaşmalardır.
îlkin kapitülasyonlar olarak karşımıza çıkan bu ticarî antlaşmalar XVIII. yüzyıla gelindiğinde bütünüyle Osmanlı Devleti aleyhine olarak gelişmiş sonuçta devleti bir açık pazar haline getirmişti. Bu olumsuz gelişmeler sonucu batılı kapitalist devletlerden borç almak zorunda bırakılan Osmanlı Devleti nihayet tekerrür eden bu borçlar altında ezilerek hızlı bir çöküş sürecine girmiştir.
Osmanlı Devletinin güçlü olduğu dönemlerde bu ticaret antlaşmalarının devlet bünyesine olumsuz bir etkisi olmamış fakat siyasal ve ekonomik zaaf dönemlerinde devletin çöküşüne büyük ivmeler kazandırmıştır.
Alınan bu borçlar İmparatorluğun tarih sahnesinden silinmesinden sonra bile problem olmaya devam etmiş bu imparatorluktan toprak alan devletler özellikle Osmanlı borçlarının yüzde yetmişinin kendisine yüklendiği Türkiye Cumhuriyeti uzun bir süre bu borçlarla uğraşmak zoruna kalmıştır.
Bu noktadan hareketle Osmanlı borçlarının tasfiyesi sorununun hukukî iktisadî ve malî yönlerini doktora tezi çalışması olarak seçtik.
Tasfiye dönemini iyi anlayıp irdeleyebilmek kuşkusuz borçların oluşum sürecinin de ele alınmasını gerektirdi. Çünkü tasfiye işlemlerinin tabî olduğu prosedür borçların zaman ve miktarlarına göre değişiklik arz ettiği gibi borçların kaynaklarını belirtmeden yalnız tasfiye dönemini ele almak çalışmada bir kopukluk oluşturacak ve bütünlüğünü bozacaktı.
Bu nedenle "Giriş" bölümünde devlet borçlanması konusunda genel bir bilgi verdikten sonra çalışmanın I. Bölümü Osmanlı Borçlarının oluşum sürecine ayrılmıştır.
II. Bölümde Millî Mücadele Döneminden Lozan Barış Antlaşmasına kadar Osmanlı Dış Borçlarının geçirdiği süreç incelenmiştir. Bu bölümde Millî Mücadelenin finans kaynakları da ele alındığı gibi Sevres Antlaşmasının Osmanlı Dış Borçlarına getirdiği statü irdelenmiştir.
III. bölümde Lozan Antlaşması döneminde Osmanlı Dış Borçları ele alınmış ve incelenmiştir.
IV. bölüm Lozan sonrasından 1929 Dünya Ekonomik Krizine kadar borçların geçirdiği sürece ayrılmıştır. Borçların Lozan Barışı ile Hakeme tevdi edilmesi bu husustaki hakem kararları ve borçlar konusunda imzalanan 1928 tarihli sözleşme bu bölümde tahlil edilmiştir.
V. bölüm Osmanlı Dış borçlarının 1929-1934 yılları arasına geçirdiği sürecin ele alındığı bölümdür. Bu bölümde ağırlıklı olarak 1929 Dünya Ekonomik Krizinin Türkiyeyi nasıl etkilediği borçların tediyesini ne derece aksattığı ve yeni bir antlaşma zemini oluşturduğu konuları ele alınmış borçlar konusunda imzalanan 1933 tarihli sözleşme ana hatlarıyla incelenmiştir.
VI. bölüm 1933 döneminden Osmanlı Borçlarının tasfiyesine kadar geçen sürecin ele alındığı bölümdür. Bu bölüm 1933-1940 1940-1948 ve 1948 ile tasfiye aşamasına kadar geçen alt süre başlıkla rı ile incelenmiş ve çalışma sonuç bölümüyle tamamlanmıştır.
Belirtilen bu plan dahilinde yaptığımız çalışma esnasında konu ile ilgili olarak yazılan belli başlı kaynaklar gözden geçirilmiş yaklaşık bir asırlık bir süreci irdeleyen çalışmamız bu konularda yapılan ve kısa dönemleri ele alan çalışmaları bütünleyen bir kompozisyon olmuştur. Ayrıca konuyu yalnızca malî açıdan ele almayıp hukukî ve iktisadî yönlerine de temas eden tez çalışmamız benzer çalışmalardan bu bakımdan ilginç bir farklılık arzetmiştir.