Çüngüş nüfusu bakımından Diyarbakır'ın en küçük ilçesidir. Arazi konumundan dolayı dağınık mahalle yerleşimine sahip Çüngüş İlçesi en önemli gelişimini mahallelerin bir araya getirildiği Osmanlı Döneminde yaşamıştır. Günümüze gelen pek çok eser de bu dönemin izlerini taşımaktadır.

İnceleme olanağı bulabildiğimiz bir kale beş cami bir manastır dört kilise bir debbağhane bir okul bir türbe bir hamam iki köprü on dokuz çeşme iki su değirmeni ve dört evden oluşan kültür varlıkları ile Çüngüş İlçesinin tarihi dokusu görülmeye değerdir. Yekpare kaya kütlesi şeklindeki kalesi köklü tarihin bir kanıtı şeklindedir. Küçük yerleşim birimlerinde tercih edilen enine veya derinlemesine dikdörtgen planlı camiler yoğunluktadır. Aynı düzende yapılmış giriş cepheleri bulunan doğu duvarına atılan kemerlerle vurgulanan apsisleri ve kemersiz ayaklara oturan tonozları ile yöreye özgü malzemeleri dikkat çeken kiliseler ilçeye ayrı bir güzellik ve orijinallik katmaktadır.

Kare planlı türbesi klasik Osmanlı hamam mimarisini yansıtan hamamı tek gözlü ve düz yollu köprüleri suyun bolluğuna vurgu yapan küçük su değirmenleri ve çeşmeleri ile iç sofalı evleri de Çüngüş'ün geleneksel kent dokusunu yansıtan unsurlardır. Yapıldıkları dönemin kültürel dokusunu üzerinde barındıran bu eserler geçmişle gelecek arasında bir köprü vazifesi görmekte ve kültürel değerlerimizi bize aktarmaktadır.

Günümüze kadar değişik kültür ve medeniyetlerin kaynaştığı bir merkez olma özelliğini koruyan zengin bir mimari mirasa sahip ilçedeki eserleri tanıtarak belgelemeye çalışmak ve korunmasına öncülük etmek en temel amacımızdır.